Tạo điều kiện cho sự tình cờ để thúc đẩy đổi mới

Từ cuối những năm 1990, hơn 30 triệu người trên thế giới đã cải thiện thị lực nhờ một phương pháp phẫu thuật mắt mang tên LASIK. Trước khi công nghệ này ra đời, các bác sĩ thường sử dụng dao mổ để cắt giác mạc – một thủ thuật dễ gây tổn thương các mô xung quanh. LASIK đã thay thế dao mổ bằng công nghệ sử dụng tia laser cực ngắn, giúp thực hiện các đường cắt chính xác mà không làm tổn hại đến mô lành.

Điều đáng nói là công nghệ nền tảng phía sau LASIK – kỹ thuật khuếch đại xung ánh sáng ngắn – vốn không được phát triển dành riêng cho ngành nhãn khoa. Nó được hai nhà khoa học Gérard Mourou và Donna Strickland nghiên cứu vào những năm 1980 và chỉ được ứng dụng vào y học sau một sự tình cờ.

Trong khoa học, hiện tượng này được gọi là serendipity (sự tình cờ may mắn) – khi một khám phá có giá trị xuất hiện ngoài mong đợi, nhờ vào sự tò mò, nhạy bén và sẵn sàng đón nhận điều bất ngờ.

Sự tình cờ may mắn không phải là ngẫu nhiên

Câu chuyện LASIK là một minh họa điển hình cho quá trình ba bước của một phát kiến tình cờ nhưng đầy ý nghĩa:

1. Một điều bất ngờ xảy ra.
   Năm 1993, trong một lần làm việc, nghiên cứu sinh Detao Du tại Đại học Michigan quên đeo kính bảo hộ và bị tia laser chiếu vào mắt.
2. Ai đó nhận ra điều khác thường và thấy được giá trị.
   Bác sĩ Ron Kurtz – người thăm khám cho Du – nhận thấy trên võng mạc có các vết cháy nhỏ và rất đều. Ông lập tức đặt câu hỏi về loại tia laser đã gây ra hiện tượng này.
3. Có người biến điều đó thành cơ hội đổi mới.
   Kurtz cùng Mourou bắt tay vào nghiên cứu ứng dụng y khoa của loại tia laser này. Sau một năm, họ công bố kết quả tại một hội nghị và nhanh chóng thu hút sự chú ý của một nhà khoa học khác là Tibor Juhasz. Nhóm nghiên cứu thành lập công ty và đưa sản phẩm ra thị trường năm 2001. Sáu năm sau, công ty được mua lại với giá hơn 800 triệu đô la Mỹ. Đó chỉ là khởi đầu – công nghệ này tiếp tục được ứng dụng vào phẫu thuật đục thủy tinh thể và điều trị tăng nhãn áp.

Doanh nghiệp có thể làm gì để tạo điều kiện cho sự tình cờ?

Sự tình cờ may mắn từng đem lại nhiều bước ngoặt cho khoa học và y học. Nhưng trong môi trường doanh nghiệp – nơi mọi thứ phải được hoạch định – sự tình cờ dễ bị xem nhẹ. Tuy nhiên, nếu biết chủ động tạo điều kiện, các nhà quản lý hoàn toàn có thể đưa “điều bất ngờ” trở thành một phần trong chiến lược đổi mới.

Dưới đây là ba cách tiếp cận hiệu quả:

1. Cởi mở với những điều bất ngờ

Một trong những năng lực quan trọng của người làm khoa học là không bỏ qua dấu hiệu bất thường. Trong câu chuyện LASIK, bác sĩ Kurtz đã không vội kết luận mà chọn tìm hiểu kỹ hiện tượng lạ.

Trong kinh doanh, điều tương tự đã xảy ra với Bernard Sadow. Trong một lần đi nghỉ, ông tình cờ thấy nhân viên sân bay kéo một cỗ máy nặng trên bệ có bánh xe. Nhìn lại những chiếc vali nặng nề của mình, ông nảy ra ý tưởng: “Tại sao vali không có bánh xe?” – và vali kéo ra đời từ đó.

Nhiều nhà quản lý bỏ lỡ những khoảnh khắc tương tự vì quá bận rộn với công việc thường nhật. Để rèn luyện khả năng đón nhận điều bất ngờ, hãy:

• Kêu gọi nhân viên chia sẻ những quan sát khác thường trong công việc.
• Biến việc “ghi nhận điều lạ” thành một thói quen hàng tuần hoặc hàng tháng.

Một ví dụ nổi bật khác đến từ câu chuyện của Haier Group – một tập đoàn thiết bị gia dụng điện tử của Trung Quốc – khi nhận được nhiều phản ánh từ nông dân rằng máy giặt bị hỏng vì dùng để rửa khoai tây, họ không xem đây là lỗi người dùng mà biến đó thành cơ hội phát triển một dòng sản phẩm mới – máy giặt rửa nông sản.

2. Tạo không gian cho tương tác đa chiều

Những phát kiến như LASIK chỉ trở thành hiện thực khi các chuyên gia vật lý và bác sĩ nhãn khoa làm việc cùng nhau. Trong doanh nghiệp, những tương tác kiểu này thường khó xảy ra nếu không có chủ đích thiết kế.

• Apple từng thiết kế trụ sở của Hãng phim hoạt hình Pixar theo cách khiến nhân viên từ các phòng ban khác nhau có nhiều cơ hội gặp gỡ và trò chuyện. Steve Jobs từng nói: “Ý tưởng không đến từ thư điện tử – chúng đến từ những cuộc gặp tình cờ và trò chuyện bất chợt.”
• Nvidia – một tập đoàn công nghệ lớn – cũng thiết kế văn phòng như một không gian khơi gợi kết nối tự nhiên, với các hành lang mở, sân trung tâm và khu vực làm việc nhìn thấy nhau.

Trong thời đại làm việc linh hoạt, việc kết nối tự nhiên càng trở nên hiếm hoi. Vì vậy, người quản lý nên:

• Tạo cơ hội để nhân viên tham dự các buổi họp của nhóm khác.
• Hình thành các tổ công tác liên phòng ban để xử lý các nhiệm vụ ngắn hạn.
• Khuyến khích nhân viên tham gia các hội thảo đa ngành, duy trì mạng lưới kết nối với những người từng làm việc tại công ty.

3. Nuôi dưỡng văn hóa thử nghiệm

Máy in phun ra đời từ một tai nạn nhỏ trong phòng thí nghiệm. Một kỹ sư của Canon vô tình chạm mỏ hàn vào ống tiêm chứa mực và phát hiện ra nhiệt có thể làm mực phun ra. Đó là một khoảnh khắc bất ngờ khơi nguồn cho một công nghệ in hoàn toàn mới.

Muốn tìm ra những điều bất ngờ có giá trị, doanh nghiệp cần khuyến khích nhân viên thử nghiệm với quy mô nhỏ, ít rủi ro. Không phải thử nghiệm nào cũng thành công – nhưng thất bại cũng có thể là khởi đầu cho một khám phá khác.

Tuy nhiên, để điều đó xảy ra, cần có sự ủng hộ từ lãnh đạo. Nếu người đứng đầu không tạo điều kiện và chấp nhận rủi ro, nhân viên sẽ không dám thử những điều khác biệt. Canon đã tin tưởng và hỗ trợ nhóm nghiên cứu, và kết quả là một trong những sản phẩm biểu tượng nhất của công ty ra đời từ một sự cố tưởng chừng vô nghĩa.

Sự tình cờ may mắn không phải là phép màu hay may rủi. Đó là phần thưởng dành cho những tổ chức cởi mở với điều chưa biết, khuyến khích sự giao thoa và dám thử những hướng đi chưa có trong kế hoạch.

Trong một thế giới đầy biến động, nơi không phải lúc nào cũng có câu trả lời rõ ràng, chính những doanh nghiệp biết tạo điều kiện cho sự tình cờ lại là những doanh nghiệp đổi mới bền vững nhất.

Thục Anh (Theo Harvard Business Review)