Gen AI khiến nhân viên làm việc hiệu quả hơn nhưng ít động lực hơn

Nghiên cứu mới của Harvard Business Review (HBR) trên 3.500 người tham gia cho thấy: Gen AI (trí tuệ nhân tạo sinh) đang tạo ra một cuộc cách mạng tại nơi làm việc, cho phép chúng ta hoàn thành công việc với chất lượng cao hơn, trong thời gian ngắn hơn. Tuy nhiên, chính nó cũng khiến cho người lao động mất dần đi động lực trong công việc.

Việc tích hợp Gen AI vào công việc không ngừng mang đến những cơ hội lớn giúp con người tăng năng suất, khả năng sáng tạo và đổi mới. Từ việc đánh giá hiệu suất, lên ý tưởng hay đơn giản là soạn thảo email marketing…, sự phối hợp giữa con người và Gen AI đều mang lại hiệu quả và chất lượng vượt trội.

Tuy nhiên, nghiên cứu của HBR cho thấy một sự đánh đổi: Mặc dù giúp nâng cao hiệu suất công việc tức thì, nhưng Gen AI đang làm suy giảm động lực nội tại của người lao động và gia tăng cảm giác nhàm chán khi họ phải thực hiện những công việc không có sự hỗ trợ từ công nghệ này. 

Phát hiện này thực sự có ý nghĩa đối với các doanh nghiệp đang tìm cách tận dụng những tiềm năng của Gen AI mà không làm ảnh hưởng đến tinh thần chủ động và nhiệt huyết của nhân viên trong các nhiệm vụ khác.

Gen AI mang đến những cơ hội lớn giúp con người tăng năng suất, khả năng sáng tạo, cơ hội đổi mới và cả những tác động tâm lý.

Tác động hai mặt của Gen AI đến hiệu quả công việc & tâm lý nhân viên

HBR đã thực hiện nghiên cứu trên 3.500 người tham gia nhằm quan sát: Điều gì đã xảy ra khi con người và Gen AI cùng hợp tác trong các nhiệm vụ công việc thường ngày? 

Những người tham gia được yêu cầu thực hiện các công việc hàng ngày của mình (VD: viết bài đăng Facebook, lên ý tưởng, soạn thảo email…), ở hai tình huống có và không có sự hỗ trợ của Gen AI. Sau đó, họ tiến hành đánh giá cả hiệu suất công việc lẫn tâm lý của người tham gia, gồm: cảm giác làm chủ, động lực nội tại và mức độ chán nản.

Kết quả nghiên cứu nói trên đã chỉ ra hai tác động đối lập của sự hợp tác giữa con người và gen AI, cụ thể:

Sự hỗ trợ từ Gen AI giúp tăng hiệu suất tức thì

Sự hợp tác này giúp cải thiện chất lượng và hiệu quả công việc gần như tức thì. Cụ thể, các bản đánh giá hiệu suất được viết với sự hỗ trợ của gen AI dày dặn hơn, có tính phân tích cao hơn, với cách diễn đạt dễ hiểu và hữu ích hơn cho người đọc (so với khi không có sự hỗ trợ từ AI). 

Tương tự, các email được soạn bằng Gen AI cũng có tông giọng thân thiện hơn, có sự đồng cảm và kết nối xã hội tốt hơn so với các email không có AI hỗ trợ. Điều này cho thấy với sự hỗ trợ từ AI, mọi người có thể tạo ra các sản phẩm chỉn chu, hấp dẫn và có cấu trúc tốt hơn.

Nhưng lại ẩn chứa các tổn thất về mặt tâm lý

Những lợi ích của AI trong việc gia tăng hiệu suất là điều không thể phủ nhận. Tuy nhiên, kết quả nghiên cứu trên nhóm người lao động từng làm việc với Gen AI, sau đó chuyển sang nhiệm vụ khác không có AI hỗ trợ, cho thấy: Nhóm này thường xuyên báo cáo về tình trạng gia tăng chán nản và giảm động lực nội tại. Cụ thể, động lực nội tại giảm trung bình 11%, trong khi mức độ chán nản tăng 20%. Ngược lại, những người làm việc không có AI hỗ trợ duy trì trạng thái tâm lý tương đối ổn định. 

Điều này chứng tỏ việc sử dụng Gen AI có thể tạo cảm giác hiệu quả và truyền năng lượng tích cực ở thời gian đầu, nhưng lại khiến người lao động cảm thấy kém hứng thú và ít kiên trì hơn khi chuyển sang các công việc không có sự hỗ trợ của AI. Điều này cũng khá phổ biến trong thực tế tại các doanh nghiệp, nơi không phải nhiệm vụ nào cũng có thể (hoặc nên) được hỗ trợ bởi AI.

Người lao động cảm thấy kém hứng thú và ít kiên trì hơn khi chuyển sang các công việc không có sự hỗ trợ của AI.

Vì sao động lực suy giảm và cảm giác nhàm chán gia tăng?

Các nhà nghiên cứu lý giải, trong qua trình phối hợp với Gen AI để xử lý công việc, chúng ta có thể đã loại bỏ những phần công việc vốn đòi hỏi phải tư duy nhiều nhất trong một nhiệm vụ, và nhường nó cho AI làm hộ. Nhưng chính điểm cần tư duy đó cũng chính là điều kích thích tư duy và mang lại sự hứng thú cho chúng ta nhiều nhất. 

Và khi phần lớn nội dung này đều do Gen AI tạo ra, quá trình làm việc trở nên kém hấp dẫn hơn và con người có thể cảm thấy bị tách rời khỏi công việc. Sự tương phản này càng trở nên rõ ràng hơn khi chúng ta buộc phải quay lại với công việc độc lập. Việc thiếu đi sự hỗ trợ từ AI dẫn đến cảm giác nhàm chán và giảm động lực nhiều hơn.

Nghiên cứu của HBR cũng cho thấy, việc sử dụng Gen AI làm giảm cảm giác làm chủ công việc (cảm giác mình là người chính yếu kiểm soát kết quả công việc) của người lao động. Trong khi, cảm giác làm chủ là yếu tố then chốt tạo nên động lực nội tại của mỗi người. Như một hệ quả tất yếu, khi người lao động không còn cảm thấy mình thực sự chịu trách nhiệm chính cho sản phẩm đầu ra, họ sẽ ít gắn bó với công việc hơn. 

Khi quay lại làm việc độc lập, người tham gia có thể khôi phục phần nào cảm giác làm chủ, nhưng lại đánh đổi bằng niềm vui trong công việc. Nói cách khác, khi không còn sự hỗ trợ từ AI nữa, người lao động giành lại được quyền tự chủ, nhưng lại cảm thấy ít được truyền cảm hứng và ít bị thử thách hơn.

Những phát hiện này thực sự quan trọng đối với tương lai công việc. Dù Gen AI có thể giúp các tổ chức đạt được hiệu suất cao trong ngắn hạn, việc lạm dụng công nghệ này có thể gây ra hệ lụy lâu dài đối với sức khỏe tâm lý của người lao động. Nếu nhân viên liên tục dựa vào AI để thực hiện các nhiệm vụ sáng tạo hoặc đòi hỏi tư duy, họ có thể đánh mất chính những yếu tố khiến công việc trở nên hấp dẫn, giúp họ phát triển và cảm thấy hài lòng.

Hãy hình dung một chuyên viên marketing thường xuyên dùng gen AI để tạo ý tưởng cho các chiến dịch. AI có thể tạo ra kết quả nhanh chóng và thậm chí chỉn chu hơn so với khi làm độc lập. Tuy nhiên, nếu người này dần dần phụ thuộc hoàn toàn vào AI, họ có thể đánh mất cơ hội rèn luyện tư duy sáng tạo, kỹ năng giải quyết vấn đề và cảm giác thành tựu – những yếu tố cốt lõi cho sự phát triển cá nhân và nghề nghiệp.

Theo thời gian, việc thiếu động lực nội tại có thể dẫn đến sự thờ ơ, giảm mức độ hài lòng với công việc, và thậm chí là kiệt sức. Cảm giác nhàm chán sau khi sử dụng AI cũng có thể là dấu hiệu cảnh báo cho những hệ quả tiêu cực sắp đến.

Doanh nghiệp nên làm gì?

Giải pháp không phải là từ bỏ gen AI, mà là thiết kế lại công việc và quy trình để vừa tận dụng được thế mạnh của AI, vừa duy trì động lực nội tại của con người. Dưới đây là 5 gợi ý có thể áp dụng ngay cho doanh nghiệp:

1. Kết hợp đóng góp giữa con người và AI

Thay vì để gen AI hoàn thành toàn bộ nhiệm vụ, hãy sử dụng đầu ra từ AI như một điểm khởi đầu, sau đó khuyến khích sự sáng tạo của người lao động. Ví dụ, Gen AI có thể phác thảo khung đánh giá hiệu suất, nhưng người quản lý phải là người bổ sung nội dung bằng nhận định và phản hồi cá nhân hóa do chính mình tự đưa ra. Tương tự, AI có thể gợi ý các ý tưởng ban đầu cho một dự án, còn nhóm làm việc sẽ phát triển, tinh chỉnh và mở rộng những ý tưởng đó.

2. Thiết kế các nhiệm vụ cá nhân mang tính thử thách cao

Để tạo ra sự cân bằng (nhằm bù đắp tổn thất tâm lý do làm việc với AI), hãy đưa ra các nhiệm vụ thử thách hơn, với quyền tự chủ và không gian sáng tạo lớn hơn. Chẳng hạn, sau khi soạn email với sự hỗ trợ của AI, có thể giao cho nhân viên thiết kế một dự án mới, nơi họ toàn quyền đưa ra quyết định. Những nhiệm vụ như vậy giúp nhân viên phát huy kỹ năng, sáng tạo và tư duy độc lập, không phụ thuộc vào AI.

Thiết kế lại công việc và quy trình giúp doanh nghiệp vừa tận dụng được thế mạnh của AI, vừa duy trì động lực nội tại của con người.

3. Làm rõ vai trò hỗ trợ của AI

Nghiên cứu cho thấy nhân viên dễ mất kết nối với công việc nếu họ cảm thấy AI đang kiểm soát toàn bộ quá trình. Do đó, hãy truyền thông rõ ràng rằng AI chỉ đóng vai trò hỗ trợ, không thay thế, để người lao động vẫn cảm thấy họ là chủ thể chính tạo ra giá trị trong công việc.

4. Luân phiên giữa các loại nhiệm vụ

Doanh nghiệp có thể duy trì đồng thời năng suất và mức độ gắn bó của nhân viên bằng cách xây dựng quy trình làm việc đan xen giữa nhiệm vụ có AI hỗ trợ và nhiệm vụ làm độc lập. Thay vì gom các nhiệm vụ cùng loại, người quản lý có thể sắp xếp một ngày làm việc bắt đầu bằng các nhiệm vụ cần tư duy sâu và làm độc lập, sau đó chuyển sang các nhiệm vụ có AI hỗ trợ để tối ưu hoá hiệu quả. Ví dụ, buổi sáng dành cho xây dựng chiến lược, buổi chiều chỉnh sửa tài liệu với AI, để vừa đảm bảo kích thích trí tuệ, vừa nâng cao chất lượng sản phẩm đầu ra.

5. Đào tạo nhân viên sử dụng AI một cách có chủ đích

Để tránh việc phụ thuộc quá mức vào AI, doanh nghiệp nên tổ chức đào tạo giúp nhân viên sử dụng Gen AI một cách có tư duy và hiệu quả. Các chương trình có thể bao gồm: hướng dẫn viết prompt chất lượng, kỹ năng đánh giá nội dung do AI tạo ra, các bài tập tình huống mô phỏng để nhân viên nhận biết lúc nào nên sử dụng AI, lúc nào cần phát huy năng lực con người. Nhờ đó, nhân viên hiểu rõ vai trò bổ trợ của AI và vai trò thiết yếu của chính mình. Từ đó, củng cố quyền tự chủ, khả năng sáng tạo và phát triển năng lực dài hạn.

Sự hợp tác giữa con người và Gen AI có tiềm năng to lớn trong việc nâng cao năng suất và hiệu quả công việc, nhưng các tổ chức cần chú ý đến những tác động tâm lý đi kèm. Bằng cách thiết kế quy trình làm việc một cách có chủ đích và thông minh khi tích hợp Gen AI, doanh nghiệp có thể khai thác tối đa lợi ích của công nghệ mà không làm suy giảm động lực và sự gắn bó của người lao động.

Bởi, suy cho cùng, tương lai của công việc không chỉ là AI có thể làm được gì, mà là con người và AI có thể cùng nhau tạo ra điều gì.

L.A (Theo Harvard Business Review)